Cuộc khủng hoảng dư thừa sản xuất từ Trung Quốc đang lan rộng khắp Đông Nam Á, và có lẽ không nơi nào chịu tác động rõ rệt hơn ngành công nghiệp ô tô Thái Lan – vốn được mệnh danh là “Detroit của Đông Nam Á”. Câu chuyện này không chỉ phản ánh những thách thức mà các nước ASEAN phải đối mặt, mà còn cho thấy những hệ lụy sâu sắc khi một quốc gia cố gắng chuyển đổi mô hình công nghiệp trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu ngày càng gay gắt.
Trong nhiều thập kỷ qua, ngành công nghiệp ô tô Thái Lan đã phát triển mạnh mẽ dựa trên sự hiện diện của các nhà sản xuất Nhật Bản. Với thế mạnh về xe động cơ đốt trong, Thái Lan đã trở thành trung tâm xuất khẩu ô tô quan trọng trong khu vực, xuất khẩu khoảng 200.000 xe mỗi năm chỉ riêng sang thị trường Australia. Đặc biệt, các hãng xe Nhật Bản đã góp phần xây dựng một hệ sinh thái công nghiệp phụ trợ địa phương vững mạnh, tạo ra hàng trăm nghìn việc làm và đóng góp đáng kể vào GDP của quốc gia.
Tuy nhiên, làn sóng xe điện toàn cầu đã buộc Thái Lan phải điều chỉnh chiến lược. Nhận thấy xu hướng không thể đảo ngược này, chính phủ Thái Lan đã đưa ra một loạt chính sách nhằm thu hút đầu tư vào lĩnh vực xe điện, trong đó đáng chú ý nhất là việc miễn thuế nhập khẩu cho xe điện Trung Quốc với điều kiện các hãng xe này phải xây dựng nhà máy tại địa phương. Chính sách này còn được hỗ trợ bởi các khoản trợ giá dành cho người tiêu dùng, nhằm thúc đẩy quá trình chuyển đổi sang xe điện.
Những gì diễn ra sau đó đã vượt xa dự đoán của các nhà hoạch định chính sách Thái Lan. Cuộc chiến giá cả khốc liệt trên thị trường xe điện nội địa, cộng với tình trạng dư thừa công suất sản xuất tại Trung Quốc, đã nhanh chóng lan sang thị trường Thái Lan. Hậu quả là các nhà sản xuất trong nước và chuỗi cung ứng truyền thống bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Chỉ trong năm qua, gần 2.000 nhà máy tại Thái Lan đã phải đóng cửa, trong đó có nhiều doanh nghiệp trong ngành công nghiệp phụ trợ ô tô.
Tác động của làn sóng này còn thể hiện rõ qua quyết định của Suzuki – một trong những hãng xe Nhật Bản có mặt lâu đời tại Thái Lan – khi họ tuyên bố sẽ đóng cửa nhà máy vào năm 2025. Điều này không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến việc làm mà còn tác động đến toàn bộ mạng lưới nhà cung ứng đã gắn bó với hãng xe này trong nhiều năm.
Trước tình hình này, chính phủ Thái Lan đã nhiều lần kêu gọi các hãng xe điện Trung Quốc tăng cường sử dụng linh kiện sản xuất trong nước. Tuy nhiên, những lời kêu gọi này dường như chưa mang lại hiệu quả rõ rệt. Nguyên nhân chính nằm ở áp lực chính trị tại Trung Quốc trong việc bảo vệ việc làm và duy trì sản xuất trong nước, đặc biệt trong bối cảnh nền kinh tế nước này đang đối mặt với nhiều thách thức, trong đó có sự đi xuống của thị trường bất động sản.
Tình trạng này phản ánh một vấn đề lớn hơn mà các nước ASEAN đang phải đối mặt. Khi Trung Quốc đẩy mạnh xuất khẩu để bù đắp cho nhu cầu tiêu dùng nội địa yếu, các nước láng giềng phải chịu áp lực ngày càng lớn. Thâm hụt thương mại của Thái Lan với Trung Quốc đã tăng từ 20 tỷ USD năm 2020 lên 36,6 tỷ USD năm 2023, phản ánh rõ nét tình trạng này.
Câu chuyện của ngành ô tô Thái Lan là một bài học quan trọng về những thách thức trong quá trình chuyển đổi công nghiệp. Nó cho thấy việc mở cửa thị trường và thu hút đầu tư nước ngoài, dù cần thiết cho sự phát triển, cần được cân nhắc kỹ lưỡng để bảo vệ các ngành công nghiệp nội địa đã được xây dựng qua nhiều thập kỷ. Đồng thời, nó cũng đặt ra câu hỏi về chiến lược phát triển bền vững cho các nước đang phát triển trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu ngày càng khốc liệt.
